سهام عدالت یکی از مهمترین طرحهای اقتصادی–اجتماعی کشور است که با هدف گسترش عدالت اقتصادی، کاهش شکاف طبقاتی و افزایش مشارکت مردم در اقتصاد طراحی شد. این طرح نخستینبار در سال ۱۳۸۵ و در دولت نهم کلید خورد و قرار بود بخشی از سهام شرکتهای دولتی به اقشار کمدرآمد واگذار شود تا مردم علاوه بر بهرهمندی از سود، در مالکیت بنگاههای بزرگ اقتصادی سهیم شوند.
در قالب این طرح، سبدی از سهام شرکتهای بزرگ و عمدتاً بورسی به مشمولان اختصاص یافت و مقرر شد اقساط این سهام از محل سود سالانه آنها تسویه شود. به همین دلیل، در سالهای ابتدایی عملاً سودی به صورت نقدی به مشمولان پرداخت نمیشد.
در زمان آغاز اجرای طرح، گروههایی مانند کارگران، بازنشستگان، مددجویان کمیته امداد و بهزیستی، روستاییان، عشایر و اقشار کمدرآمد شهری در اولویت دریافت سهام عدالت قرار داشتند. ارزش اولیه این سهام برای اغلب مشمولان ۵۰۰ هزار تومان و برای برخی گروهها تا یک میلیون تومان تعیین شد.
با این حال، به مرور زمان مشخص شد که بخش قابل توجهی از افراد واجد شرایط، به دلایل مختلف از ثبتنام جا ماندهاند؛ موضوعی که امروز از آنها با عنوان جاماندگان سهام عدالت یاد میشود.
پس از سالها بلاتکلیفی، در سال ۱۳۹۹ موضوع آزادسازی سهام عدالت مطرح شد. مشمولان در این مقطع بین دو روش مدیریت مستقیم و مدیریت غیرمستقیم حق انتخاب داشتند. این تصمیم، ساختار سهام عدالت را وارد مرحلهای جدید کرد و زمینهساز شفافتر شدن ارزش این دارایی شد.
از آن زمان به بعد، سود سهام عدالت بهصورت سالانه و در چند مرحله به حساب مشمولان واریز میشود؛ اما روند این واریزیها همواره منظم و قابل پیشبینی نبوده است.
سود سهام عدالت از محل سود تقسیمی شرکتهای حاضر در سبد سهام عدالت تأمین میشود. این شرکتها موظفاند پس از برگزاری مجامع سالانه، سود مصوب را به شرکت سپردهگذاری مرکزی پرداخت کنند تا در نهایت به حساب سهامداران عدالت واریز شود.
اما بررسی خبرنگار گسترش نیوز نشان میدهد که یکی از اصلیترین دلایل تأخیر در واریز سود سهام عدالت، بدحسابی یا تأخیر برخی شرکتهای بزرگ بورسی در پرداخت سود است.
در سالهای اخیر، بارها اعلام شده که برخی شرکتهای بزرگ بورسی در پرداخت بهموقع سود عملکرد مناسبی نداشتهاند. بر اساس اطلاعات موجود، شرکتهایی مانند: صنایع پتروشیمی خلیج فارس،مپنا، فولاد مبارکه اصفهان، فولاد آلیاژی ایران، پتروشیمی جم و فجر انرژی خلیج فارس جزو شرکتهایی هستند که تأخیر در واریز سود آنها باعث شده فرآیند پرداخت سود سهام عدالت به صورت منظم انجام نشود.
یکی از دغدغههای مهم مشمولان سهام عدالت، عدم دریافت سود در برخی دورههاست. بررسیها نشان میدهد که دلیل واریز نشدن سود سهام عدالت به حساب سهامداران به اشتباهاتی در مورد آن سهامدار بر می گردد. اشتباه بودن شماره شبای بانکی ثبتشده، ناقص یا نادرست بودن اطلاعات هویتی، مسدود بودن حساب بانکی و عدم تطابق نام صاحب حساب با اطلاعات سهامدار از جمله مواردی است که در مورد عدم واریز سود سهام عدالت، اعلام شده است.
بر اساس اعلام مسئولان، در صورتی که افراد با مراجعه به سامانه مربوطه اطلاعات خود را اصلاح کنند، سودهای معوق سهام عدالت نیز برای آنها واریز خواهد شد و حقی از سهامداران تضییع نمیشود.

یکی از پرسشهای پرتکرار مردم، ارزش روز سهام عدالت است. طبق جدیدترین برآوردها و با توجه به نوسانات بازار سرمایه:
ارزش سهام عدالت ۵۰۰ هزار تومانی به حدود ۱۵ تا ۱۷ میلیون تومان رسیده است.
ارزش سهام عدالت یک میلیون تومانی نیز در محدوده ۳۰ تا ۳۴ میلیون تومان برآورد میشود.
البته این ارقام با توجه به شرایط بازار بورس، قیمت سهام شرکتهای موجود در سبد عدالت و نوسانات شاخص کل، بهصورت روزانه در حال تغییر است.
| شرکت سهامی |
قیمت پایانی هر سهم (تومان) |
تعداد سهم هر سهامدار |
|---|---|---|
| فارس |
1056 |
1168 |
| شگویا |
1237 |
49 |
| شاوان | 2965 | 5 |
| دانا | 293 | 45 |
| بنیرو | 446 | 3 |
| رمپنا | 1559 | 143 |
| اخابر | 60 | 244 |
| کگل | 259 | 107 |
| حکشتی | 785 | 80 |
| فولاد |
401 |
2520 |
| فولاژ | 420 | 48 |
| فخوز | 210 | 116 |
| ساراب | 5363 | 9 |
| ورنا | 746 | 3 |
| حپترو | 1598 | 1 |
| کچاد | 305 | 237 |
| وپست | 776 | 16 |
| مارون | 6270 | 49 |
| شپنا | 660 | 416 |
| شتران | 378 | 2600 |
| شبندر | 673 | 930 |
| بسویچ | 594 | 9 |
| وبملت | 153 | 305 |
| وبصادر | 64 | 1427 |
| خاور | 133 | 420 |
| وتجارت | 56 | 1822 |
| فایرا | 632 | 32 |
| شراز | 2984 | 4 |
| جم | 5907 | 42 |
| فملی |
1281 |
1840 |
| سدشت | 2972 | 8 |
| بفجر | 1550 | 38 |
| وتوصا | 170 | 12 |
| شبریز | 2972 | 41 |
| خساپا | 55 | 36 |
| لکما | 142 | 22 |
| بترانس | 256 | 3 |
| نام شرکت سهامی |
قیمت پایانی هر سهم (تومان) |
تعداد سهم هر سهامدار |
|---|---|---|
| فارس | 1056 | 2292 |
| شگویا | 1237 | 47 |
| شاوان | 2965 | 4 |
| دانا | 293 | 16 |
| بنیرو | 446 | 3 |
| رمپنا | 1559 | 137 |
| اخابر | 60 | 239 |
| کگل | 259 | 104 |
| حکشتی | 785 | 78 |
| فولاد | 401 | 2520 |
| فولاژ | 420 | 73 |
| فخوز |
210 |
296 |
| ساراب | 5363 | 3 |
| ورنا | 746 | 3 |
| حپترو | 1598 | 1 |
| کچاد | 305 | 181 |
| وپست | 776 | 16 |
| مارون | 6270 | 47 |
| شپنا | 660 | 1008 |
| شتران | 378 | 2090 |
| شبندر | 673 | 912 |
| بسویچ | 594 | 9 |
| وبملت | 153 | 299 |
| وبصادر | 64 | 1400 |
| خودرو | 61 | 47 |
| وتجارت | 56 | 1788 |
| فایرا | 632 | 31 |
| شراز | 2984 | 4 |
| جم | 5907 | 41 |
| فملی | 1281 | 1473 |
| سدشت | 2972 | 8 |
| بفجر |
1550 |
38 |
| وتوصا | 170 | 12 |
| شبریز | 2972 | 15 |
| خساپا | 55 | 39 |
| لکما | 142 | 22 |
| بترانس | 256 | 3 |
موضوع جاماندگان سهام عدالت طی سالهای اخیر به یکی از پرچالشترین مباحث اجتماعی تبدیل شده است. میلیونها نفر معتقدند با وجود واجد شرایط بودن، از دریافت سهام عدالت محروم ماندهاند و تاکنون هیچ فرصت جدیدی برای ثبتنام آنها فراهم نشده است.
این در حالی است که بارها وعدههایی درباره تعیین تکلیف جاماندگان مطرح شده، اما هنوز هیچ ثبتنام رسمی و فراگیری برای این گروه انجام نشده است.
بلاتکلیفی جاماندگان سهام عدالت زمینهساز فعالیت افراد سودجو شده است. در سالهای اخیر، پیامکها و لینکهای جعلی با عناوینی مانند «ثبتنام جاماندگان سهام عدالت» یا «واریز فوری سود» افزایش یافته که هدف آنها کلاهبرداری از مردم است.
کارشناسان بارها تأکید کردهاند که هرگونه اطلاعرسانی رسمی فقط از طریق مراجع معتبر انجام میشود و مردم باید نسبت به پیامهای ناشناس و لینکهای مشکوک هوشیار باشند.
یکی از محورهای ثابت انتقاد عمومی، احساس بیعدالتی در توزیع سهام عدالت است. بسیاری از مردم معتقدند این طرح بهطور کامل و عادلانه اجرا نشده و برخی افراد بدون استحقاق سهام دریافت کردهاند، در حالی که افراد واجد شرایط همچنان محروم ماندهاند.
این گلایهها بهویژه در شرایط تورمی کنونی که ارزش سهام عدالت به دارایی قابل توجهی تبدیل شده، بیش از گذشته شنیده میشود.
کلام پایانی
سهام عدالت با هدف تحقق عدالت اقتصادی آغاز شد، اما پس از گذشت نزدیک به دو دهه، همچنان با چالشهایی جدی روبهروست؛ از واریز نامنظم سود و بدحسابی شرکتهای بزرگ گرفته تا بلاتکلیفی جاماندگان و افزایش گلایههای مردمی. بررسیهای خبرنگار گسترش نیوز نشان میدهد که ساماندهی کامل سهام عدالت، نیازمند شفافیت، پاسخگویی شرکتها و تصمیمگیری جدی درباره جاماندگان است؛ موضوعی که همچنان در انتظار اقدام عملی مسئولان باقی مانده است.